Powiat jarosławski został utworzony na mocy ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym i rozpoczął działalność z dniem 1 stycznia 1999 r. Zgodnie z założeniami ustroju państwa, stanowi on jednostkę samorządu terytorialnego (JST) oraz jednostkę administracyjną zasadniczego podziału terytorialnego kraju (gminy, powiaty, województwa). Przepisy związane z działalnością powiatu regulowane są również przez Statut i Regulamin organizacyjny.
Warto wiedzieć, że samorząd powiatowy nie stanowi organu nadrzędnego ani kontrolnego nad działalnością samorządu gminnego, nie może też wkraczać w sferę samodzielności samorządów gminnego i wojewódzkiego. Samorząd gminny i powiatowy oraz samorząd wojewódzki to niezależne od siebie jednostki.
Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób niepełnosprawnych, transportu i dróg publicznych, kultury i ochrony dóbr kultury, kultury fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami, zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody, rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska; przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Organami władzy powiatu są: Rada Powiatu i Zarząd Powiatu. Rada Powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym, w skład której wchodzi 25 radnych. Radni są wybierani w wyborach bezpośrednich. Kadencja Rady trwa pięć lat, licząc od dnia wyborów.
Zarząd Powiatu jest organem wykonawczym, w skład którego, wchodzi Starosta jako jego Przewodniczący, Wicestarosta i trzech Członków Zarządu. Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy Starostwa Powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną.
Wybrane zadania samorządu powiatowego:
Drogi Budowa i remonty dróg powiatowych. Warto pamiętać, że jest to zaledwie część z dróg po których jeździmy na terenie powiatu, pozostałe to drogi krajowe, wojewódzkie i gminne, które mają innych gospodarzy – głównie samorządy gminne. Działania w ramach tego zadania prowadzi Powiatowy Zarząd Dróg.
Edukacja Zakładanie i prowadzenie publicznych szkół ponadpodstawowych oraz w przypadku powiatu jarosławskiego: specjalnej szkoły podstawowej i przedszkola w ramach Ośrodka Szkolno-Wychowawczego.
Zdrowie Działalność Centrum Opieki Medycznej - nadzór nad funkcjonowaniem szpitala powiatowego oraz prowadzenie w nim inwestycji.
Rynek pracy Działalność Powiatowego Urzędu Pracy, podejmowanie i realizowanie działań zmierzających do ograniczenia bezrobocia i jego negatywnych skutków.
Bezpieczeństwo i porządek publiczny Określanie zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego, wydawanie poleceń podjęcia określonych zadań lub usunięcia zagrożeń, tworzenie powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego. To między innymi współpraca z administracją rządową w zapobieganiu klęsk żywiołowych oraz opiniowanie powiatowych komendantów policji i straży pożarnej.
Pomoc społeczna Prowadzenie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, oferującego wszechstronną pomoc i poradnictwo rodzinne, ponadgminnych domów pomocy społecznej oraz organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, pomoc w integracji ze środowiskiem wychowankom domów dziecka czy zakładów dla nieletnich. To także współpraca z organizacjami społecznymi w sprawie pomocy osobom niepełnosprawnym.
Wspieranie osób niepełnosprawnych Zadania powiatu w zakresie wspierania osób niepełnosprawnych, finansowane ze środków PFRON, są realizowane przez Starostwo Powiatowe, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie oraz Powiatowy Urząd Pracy. W zakresie orzekania o stopniu niepełnosprawności oraz innych sprawach z tym związanych, zadania te realizuje Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności.
Szczegóły dotyczące działalności oraz organizacji samorządu powiatowego regulują: