27 października o godzinie 19:00 w Wielkiej Izbie kamienicy Orsettich w Jarosławiu muzycy ze Stowarzyszenia Muzyka Dawna w Jarosławiu po raz pierwszy wykonają napisany w 1625 roku poemat Wawrzyńca Chlebowskiego „Lament żałosny na straszliwy pożar sławnego miasta Jarosławia”.
W XVII wieku Jarosław był uznawany za jedno z najważniejszych miast handlowych Rzeczypospolitej. Organizowany co roku w sierpniu wielki jarmark przyciągał dziesiątki tysięcy kupców ze wszystkich stron świata, którzy przybywali tu by kupić, sprzedać, wymienić się towarami.
Właśnie podczas takiego zjazdu kupieckiego, 24 sierpnia 1625 roku, w Jarosławiu wybuchł ogromny pożar, który niemal całkowicie zniszczył miasto. Wielkie straty, jakie ponieśli wówczas kupcy, świadczą o skali jarosławskich jarmarków, uważanych przez ówczesnych za drugie największe w Europie. Straty te oszacowano na 10 mln złp, co stanowi kwotę porównywalną do kwoty morskiego importu całej Rzeczypospolitej w porcie w Gdańsku.
Poruszony wiadomością o katastrofie, poeta Wawrzyniec Chlebowski napisał poemat, którego pełny tytuł brzmi: „LAMENT ZAŁOSNY Ná strászliwy pożar sławnego Miástá IAROSŁAWIA, Pod czas Iarmarku Walnego, na Fest NASWIĘTSZEY PANNY MARIEY Wniebowzięćia: z nieoszácówáną szkodą ludzi Kupieckich rozmáitego stanu, y wszystkich Obywátelów támecznych. Dniá 24. Sierpniá. Przez WAWRZYNCA CHLEBOWSKIEGO smutnym Wierszem opisany”. W KRAKOWIE, Marćin Philipowski drukował. Dzieło jest poświęcone kupcowi Maurycemu – przyjacielowi poety, który stracił życie podczas pożaru.
„O istnieniu poematu wiedzieliśmy ze starych opracowań dotyczących literatury w okresie staropolskim. Pojedyncze cytaty pojawiały się w dawnej prasie. Dopiero niedawno jednak udało się nam dotrzeć do całości utworu, którego egzemplarz jest przechowywany w bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego” – mówi Piotr Wawrzkiewicz ze Stowarzyszenia Muzyka Dawna w Jarosławiu.
Wawrzyniec Chlebowski to polski XVII-wieczny poeta, który wywodził się z Mazowsza. Początkowo związany z Łowiczem, od roku 1608 przeniósł się do Krakowa. Zwraca uwagę duże zróżnicowanie dzieł Chlebowskiego. Pisał w różnych gatunkach okolicznościowe utwory polityczne, rodzinne, religijne czy historyczne.
„Przez XIX. wiecznych literaturoznawców uważany był za plagiatora. Dopiero od drugiej połowy XX wieku następuje powolna zmiana. Wskazuje się, że dawne rozumienie techniki pisarskiej Chlebowskiego jest anachroniczne. Poeta stosował często technikę imitacji i kompilacji. Używał obszernych fragmentów innych dzieł, zmieniając je, co w rezultacie dawało nowe dzieło, niekiedy lepsze niż pierwotnie wykorzystany czy też naśladowany oryginał. Technika ta nie była wówczas rzadkością. Trudno mówić tu o pełnej oryginalności, nie należy jednak nazywać powstałych w ten sposób dzień plagiatem, tak, jak rozumiemy to słowo dziś” – wskazuje Piotr Kaplita z Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich.
Po odnalezieniu dzieła w bibliotece UW (od jakiegoś czasu dostępne jest ono publicznie na portalu POLONA), Piotr Wawrzkiewicz dokonał transkrypcji czcionki gotyckiej na współczesną, oddając znaki alfabetu nieobecne we współczesnej polszczyźnie.
„Podjęliśmy się również trudnej próby umuzycznienia poematu, choć pierwotnie nie powstał on jako dzieło przeznaczone do wykonywania z muzyką. Chcieliśmy jednak by prezentacja nie była po prostu odczytaniem długiego tekstu” – mówi Piotr Wawrzkiewicz.
„Utwór, choć w tytule zawiera jasne wskazanie na lament, nie do końca jest lamentem. Ma ciekawe wątki epickie oraz liczne odniesienia biblijne i mitologiczne. Poemat, relacjonując straszny kataklizm, jaki dotknął Jarosław, przypomina również inne nieszczęścia, jak najazdy tatarskie, moralizując na temat ich przyczyn. Nie do przecenienia są fragmenty opisujące piękno i potęgę dawnego Jarosławia” – mówi Piotr Kaplita.
Premierowe wykonanie lamentu będzie stanowić ostatni akcent tegorocznej edycji jarosławskiego festiwalu historycznego Trzy Bramy, która była poświęcona miastu w okresie rozkwitu w XVI i XVII wieku, nazywanym często jarosławskim „Złotym Wiekiem”. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich dzięki dotacji ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.
Informacja prasowa (tekst,zdj.) Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich
